بۆیە سوننەتە ئەو كەسەی دەچێتە ئاودەستەوە ئەو زیكرە بڵێت كە لە هەردوو كتێبی (سه‌حیح)دا هاتووە :
لە (أنس) ەوە هاتووە : (ئەگەر پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) بچوایەتە ئاودەستەوە : دەیفەرموو : (اللَّهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْخُبثِ وَالْخَبَائِثِ) واتە : ئەی خودایە .. پەنات پێ دەگرم لە شەیتانە نێر و مێیەكان ) (بوخاری) ریوایەتی كردووە بە ژمارە (6322) و(موسلیم) بە ژمارە (375) .
(الخبُث) نێرەی شەیتانەكان , وە (الخبائث) مێیەكانیانە , بۆیە پەنا دەگرێت بە خوا لە نێرەی شەیتانەكان و مێیەكانیان .
وە (الخبْث) واتە : خراپەكاری , وە (الخبائث) نەفسە پیس و خراپەكان , بۆیە پەنا دەگرێت بە خوا لە خراپەكاری و ئەهلەكەی , وە بە (سكون) گشتگیرترە.
وە سوننەتە هەركەسێ لە ئاودەست دەرچوو بڵێت :
ئەوەی لە (مسند أحمد و سنن أبی داود و الترمذي)دا هاتووە و الألباني بە سه‌حیح ی داناوە لە دایكە عائیشەوە – رەزای خوای لەسەر بێت - دەڵێت : (پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) ئەگەر لە ئاودەست دەرچوایە دەیفەرموو: (غُفْرَانَكَ) واتە : ئەی خودایە داوای لێخۆشبوونت لێ دەكەم) ئەحمەد ریوایەتی كردووە بە ژمارە (25220) و أبو داود بە ژمارە (30) و الترمذي بە ژمارە (7) و الألباني بە سه‌حیح ی داناوە (تحقيق مشكاة المصابيح 1/116)
جا وەسێتنامە سوننەتە بۆ هەموو موسڵمانێك لە كاتی نەخۆشیدا یان لەشساغیدا , بە بەڵگەی فەرموودەكەی پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) : مافی هیچ موسڵمانێك نییە كە شتێكی هەبێت و بیەوێت وەسێتی پێ بكات , شەوێك یاخود دوو شەو بمێنێتەوە مەگەر وەسێتەكەی نوسرابێت لەلای) (بوخاری) ریوایەتی كردووە بە ژمارە (2783) و (موسلیم) بە ژمارە (1626) لە فەرموودەی (ابن عمر) ەوە – رەزای خوایان لێ بێت – وە باسكردنی دوو شەو لە فەرموودەكەدا بۆ دیاری كردن نییە , بەڵكو مەبەستی ئەوەیە ماوەیەكی كەمی بەسەردا تێنەپەڕێت ئیللا وەسێتنامەكەی لە ژوور سەری نوسرابێت , چونكە ئەو نازانێت كەی دەمرێت , ئەمەش سوننەتێكی گشتییە بۆ هەموو خەڵكی .
بەڵام ئەو وەسێتانەی كە مافەكانی خوای تێدایە وەكو زەكات و حەج و كەففارەت , یان مافەكانی خەڵكی تێدایە وەكو قەرز و گەڕاندنەوەی ئەمانەت , ئەوا وەسێتنامە لەمەدا واجیبە نەك سوننەت , چونكە مافی واجیبی پێوە پەیوەستە , بە تایبەتی ئەگەر ئەو مافانە هیچ كەسێك نەیدەزانی ( وە هیچ شتێك واجیبی پێ تەواو نەبێت بە ئەوەوە نەبێت ئیللا ئەویش واجیبە) .
ئەویش بەوە دەبێت كەسی كڕیار و فرۆشیار خۆیان برازێننەوە بە لێبوردەیی و نەرم و نیانی لە كاتی فرۆشتندا , وە هیچ یەكێكیان بەرانبەر بەوی تر توند نەبێت لە نرخ و دەمەقاڵە تێیدا بەڵكو هەردوو لێبوردە بن .
بەڵگەش لەسەر ئەوە :
فەرموودەكەی (جابر بن عبدالله) – رەزای خوای لێ بێت – كەوا پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) فەرموویەتی : (رەحمەتی خوا لەو پیاوەی لێبوردەیە , ئەگەر شتێكی فرۆشت یان ئەگەر شتێكی كڕی یان ئەگەر داوای مافی خۆی كرد) (بوخاری) ریوایەتی كردووە بە ژمارە (2076) .
هەروەها ئەگەر داوای حەقەكەی خۆی كرد ئەوا سوننەتە بە سووك و ئاسانی و نەرم و نیانی داوای بكات , بە بەڵگەی فەرموودەكەی پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) : (وإذا اقتضى) واتە : ئەگەر داوای مافی خۆی كرد).
ئەمەش لە سوننەتەكانی رۆژانەیە كە فەزڵێكی زۆری لەسەر بنیات دەنرێت ، ئەویش : چوونە بەهەشتە , لە (أبو هریرة) وە هاتووە – رەزای خوای لێ بێت –كەوا پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) بە بیلالی فەرموو لە كاتی نوێژی بەیانیدا : (ئەی بیلال باسی چاكترین كارێك كە لە ئیسلامدا كردبێتت بۆم بكە , چونكە من گوێم لە دەنگی نه‌عله‌كانت بوو لە بەر دەستمدا لە ناو بەهەشتدا) فەرمووی : ئەی پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) هیچ كردارێك نییە لای من چاكتر بێت لەوەی كە هەر كاتێك دەستنوێژ بشۆرم لە هەر ساتێكی شەو یان رۆژدا ئەوا بەو دەستنوێژە چەند ركاتێك نوێژ دەكەم) . ( مەبەستی نوێژی دەست نوێژە ) (بوخاری) ریوایەتی كردووە بە ژمارە (1149) و(موسلیم) بە ژمارە (2458) , وە (دَفَّ نَعْلَيْكَ) واتە : جوڵانی نەعلەكانت .
چاوەڕوانكردنی نوێژەكان لەو سوننەتانەیە كە فەزڵێكی زۆری لەسەر بنیات دەنرێت .
فەرموودەكەی (أبو هریرة) – رەزای خوای لەسەر بێت – كەوا پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) فەرموویەتی : (هەر یەكێكتان بەردەوام لە نوێژدایە مادام نوێژەكەی هۆی مانەوەیەتی , هیچ رێگرێك نییە بچێتەوە بۆ لای خێزانەكەی ئیللا نوێژەكەی نەبێت ) (بوخاری) ریوایەتی كردووە بە ژمارە (659) و(موسلیم) بە ژمارە (649) , جا ئەو بەو چاوەڕوانییە پاداشتێكی زۆری دەست دەكەوێت .
لە (أبو هریرة) وە ریوایەت كراوە كەوا پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) فەرموویەتی : ( فریشتەكان سڵاوات دەدەنە دیار كەسێكتان تا لە جێ نوێژگەكەیدا بمێنێتەوە كە نوێژی تێدا كردووە , تاكو دەستنوێژەكەی بمێنێت , فریشتەكان دەڵێن : ئەی خودایە لە تاوانەكانی خۆش بە , ئەی خودایە رەحمی پێ بكە , وە هەر یەكێكتان بەردەوام لە نوێژدایە مادام نوێژەكەی هۆی مانەوەیەتی , هیچ رێگرێك نییە بچێتەوە بۆ لای خێزانەكەی ئیللا نوێژەكەی نەبێت)) (بوخاری) ریوایەتی كردووە بە ژمارە (659) و(موسلیم) بە ژمارە (649) , وە مەبەست لە : (ما لم یحدث) واتە شتێك نەكات دەستنوێژەكەی بەتاڵ بێتەوە , وە لە (موسلیم) دا هاتووە :
(ئەگەر ئازاری كەس نەدات , ئەگەر دەستنوێژەكەی بەتاڵ نەبێتەوە) (موسلیم) ریوایەتی كردووە بە ژمارە (649) واتە : ئەم پاداشتە مەرجدارە بە : ئازار بە هیچ كەسێك نەگەیەنێت لە مەجلیسەكەیدا و دەستنوێژەكەی بەتاڵ نەبێتەوە .
سیواك یەكێكە لە سوننەتە رەهاكان كە لە هەموو كاتێكدا ئەنجام دەدرێت , وە پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) زۆر هانی داوین تەنانەت لە جێگایەكدا فەرموویەتی : (زۆر باسی سیواكم لەسەرتان كرد) (بوخاری) ریوایەتی كردووە بە ژمارە (888) لە فەرموودەی (أنس)ەوە – رەزای خوای لەسەر بێت – وە پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) دەربارەی فەرموویەتی : (سیواك كردن پاك و خاوێنی دەم و رازیبوونی خوای تێدایە) ئەحمەد ریوایەتی كردووە بە ژمارە (7) و نەسائی بە ژمارە(5) لە فەرموودەی دایكە عائیشەوە – رەزای خوای لەسەر بێت – و الألباني بە (سه‌حیح)ی داناوە (الإرواء 1/105) .
وە سوننەت بوونی سیواك لە چەند جێگایەكدا دووپاتكراوەتەوە لە پێشدا باسی هەندێكی كرا كە لە شەو و رۆژدا دووبارە دەبێتەوە , وەكو هەستان لە شەودا و لە كاتی دەستنوێژدا و لە كاتی هەموو نوێژێكدا و لە كاتی چوونە ماڵەوەدا - والله أعلم- .
سوننەتە موسڵمان دەستنوێژەكەی تازە بكاتەوە بۆ هەموو نوێژێك , بۆ نمونە ئەگەر دەستنوێژی شوشت بۆ نوێژی مەغریب و ئەمجار نوێژی مەغریب كرد , جا ئەگەر كاتی نوێژی عیشا هات ئەوا سوننەتە دەستنوێژ بشۆرێت , هەرچەندە دەستنوێژی هەبێت , جا سوننەتە بۆ هەموو نوێژێك دەستنوێژێكی تازە بشۆرێت .
فەرموودەیەك كە لە (بوخاری)دا هاتووە دەڵێت : (پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) بۆ هەموو نوێژێك دەستنوێژێكی دەشوشت) (بوخاری) ریوایەتی كردووە بە ژمارە(214).
هەروەها سوننەتە مرۆڤ هەردەم دەست بە دەستنوێژ بێت بە درێژایی رۆژەكە , بە بەڵگەی فەرموودەكەی (ثوبان) – رەزای خوای لەسەر بێت- كەوا پێغەمبەری خوا(صلَّى الله عليه وسلَّم) فەرموویەتی : (هیچ كەسێك پارێزگاری لە دەستنوێژ ناكات ئیللا ئیماندار نەبێت) ئەحمەد ریوایەتی كردووە بە ژمارە (22434) و ابن ماجە بە ژمارە (277) و الدارمي بە ژمارە (655) وە الألباني بە سه‌حیح ی داناوە (صحيح الجامع 1/225)
