با وضو دعا نماید
بنا بر حدیث ابوموسی رضی الله عنه در صحیحین و داستان او با عمویش ابو عامر رضی الله عنه هنگامی که رسول الله صلی الله علیه وسلم او را امیر لشکر اوطاس نمود. در این حدیث می‌خوانیم: ابو عامر رضی الله عنه کشته شد؛ به ابوموسی رضی الله عنه وصیت کرد که به پیامبر صلی الله علیه وسلم سلام برساند و برایش دعا نماید. ابوموسی می‌گوید: جریان خود و ابو عامر را به ایشان صلی الله علیه وسلم خبر دادم. و گفتم: ابو عامر گفت به پیامبر صلی الله علیه وسلم بگو برایم آمرزش بخواهد. ایشان صلی الله علیه وسلم آب طلبید و از آن وضو گرفت؛ سپس دستانش را بلند نموده و فرمود: «الّلهُمَّ اغْفِرْ لِعُبَيْدٍ، أَبِي عَامِرٍ» «بارالها! بنده‌ات ابو عامر را بیامرز». تا جایی که سفیدی زیر بغلش را دیدم. سپس فرمود: «اللّهُمَّ اجْعَلْهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَوْقَ كَثِيرٍ مِنْ خَلْقِكَ، أَوْ مِنَ النَّاسِ» «بار الها! او را در روز قیامت برتر از بسیاری از مخلوقات یا مردم، قرار بده». [بخاری (4323)، مسلم (2498)].
روی آوردن به قبله
از عبدالله بن عباس رضی الله عنهما روایت است که می‌گوید: عمر بن خطاب رضی الله عنه به من گفت: وقتی جنگ بدر فرا رسید، پیامبر صلی الله علیه وسلم به مشرکین که هزار نفر بودند نگاه کرد؛ و یاران او سیصد و نوزده نفر بودند؛ پیامبر صلی الله علیه وسلم رو به قبله نمود، سپس دستانش را بالا برد و به پروردگارش می‌گفت: «اللَّهُمَّ أَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي، اللَّهُمَّ آتِ مَا وَعَدْتَنِي، اللَّهُمَّ إنْ تَهْلِكْ هَـذِهِ الْعِصَابَةُ مِنْ أَهْلِ الإِسْلاَمِ لاَ تُعْبَدْ فِي الأَرْضِ» «بار الها! آنچه به من وعده نمودی کامل بده، الهی آنچه را وعده نمودی رقم بزن، بار الها! اگر این گروه اندکِ مسلمان نابود شوند، در زمین عبادت نخواهی شد». پیوسته درحالی‌که دستانش را بلند کرده و به قبله رو کرده بود، با پروردگارش مناجات می‌کرد؛ تا این که عبایش از دوش‌هایش افتاد. ابوبکر رضی الله عنه نزدش آمد و عبایش را برداشته و بر شانه‌هایش نهاد. سپس از پشت او را بغل نمود و گفت: ای رسول الله صلی الله علیه وسلم مناجاتت با پروردگارت کافی است؛ به زودی هرچه را به شما وعده نموده عملی خواهد کرد...». [مسلم (1763)].
بلند نمودن دست‌ها
دلیل آن حدیث ابن عباس رضی الله عنهما است که گذشت چنانکه در آن آمده بود: «پیامبر صلی الله علیه وسلم رو به قبله نمود و دست‌هایش را بالا برد». احادیث وارده در این مورد فراوانند.
آغاز کردن دعا با ستایش الله عز وجل و درود فرستادن به رسول الله صلی الله علیه وسلم
به دلیل روایت ترمذی از فضالة بن عبید رضی الله عنه که می‌گوید: پیامبر صلی الله علیه وسلم نشسته بود که فردی آمد و نماز خواند و گفت: الهی! مرا بیامرز و به من رحم نما. رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمود: «عَجِلْتَ أَيُّهَا الْمُصَلِّي، إِذَا صَلَّيْتَ فَقَعَدْتَ فَاحْمَدْ اللَّهَ بِمَا هُوَ أَهْلُهُ، وَصَلِّ عَلَيَّ، ثُمَّ ادْعُهُ» «ای نمازگزار عجله کردی. وقتی نماز خواندی و نشستی، الله جل جلاله را آن‌گونه که لایق است، ستایش کن؛ و بر من درود بفرست، سپس دعا کن». [ترمذی (3476)، و آلبانی رحمه الله در صحیح الجامع (1/172)].
خواندن الله [تعالی] را با نام‌های نیکش
از نام‌های نیک الله عز وجل آنچه با دعا و خواسته‌اش مناسبت دارد، انتخاب نماید. مثلاً وقتی از الله روزی می‌طلبد، بگوید: یا رزاق، وقتی رحمتش را می‌طلبد، بگوید: یا رحمان و یا رحیم، وقتی از الله عز وجل عزت می‌خواهد، بگوید: یا عزیز؛ وقتی از الله عز وجل آمرزش می‌خواهد، بگوید: یا غفور، و وقتی شفای او تعالی را می‌طلبد، بگوید: یا شافی.
و این‌گونه هر چه را که با دعایش هم‌خوانی دارد، بخواهد. زیرا الله تعالی می‌فرماید: ﴿وَلِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا﴾ [الأعراف:180] «الله دارای نام‌های نیک است؛ او را با آنها بخوانید».
تکرار دعا و پافشاری بر آن
دلیل آن: حدیث ابن عباس رضی الله عنهما که قبلاً بیان شد، بر آن دلالت می‌کند که رسول الله صلی الله علیه وسلم در آن فرموده بود: «اللَّهُمَّ أَنْجِزْ لِي مَا وَعَدْتَنِي، اللَّهُمَّ آتِ مَا وَعَدْتَنِي» «بار الها! آنچه به من وعده کرده بودی محقق گردان؛ الهی! هرچه به من وعده نمودی را بده». و مدام مناجات می‌کرد تا عبایش از دوش‌های مبارک افتاد. و ابوبکر رضی الله عنه او را در آغوش گرفت و گفت: «يَا نَبِيَّ اللهِ كَفَاكَ مُنَاشَدَتَكَ رَبَّكَ» «ای رسول الله صلی الله علیه وسلم مناجاتت با پروردگارت کافی است». [مسلم (1763)].
و در صحیحین از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که: زمانی که رسول الله صلی الله علیه وسلم برای دوس دعا نمود: فرمود: «اللهم اهْدِ دَوْسًا وائْتِ بهم، اللهم اهْدِ دَوْسًا وائت بهم». بار الها! (قبیله) دَوس را هدایت کرده و آنان را بیاور. بار الها! (قبیله) دَوس را هدایت کرده و آنان را بیاور. [بخاری (2937)، مسلم (2524)].
و روایتی که در کتاب مسلم با این مضمون آمده است: «الرَّجُلُ يُطِيلُ السَّفَرَ، أَشْعَثَ أَغْبَرَ، يَمُدُّ يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ يَا رَبِّ، يَا رَبِّ» «شخصی سفری طولانی می‌کند؛ ژولیده موی و غبارآلود؛ دستانش را به سوی آسمان کرده و (می‌گوید:) یا رب یا رب». [مسلم (1015)] و این تکرار دعا و پافشاری در آن است.
سنت است که سه بار دعا نماید. به دلیل حدیث ابن مسعود رضی الله عنه در صحیحین که در آن آمده است: وقتی (رسول الله صلی الله علیه وسلم) دعا می‌نمود، سه بار دعا می‌کرد؛ و وقتی طلب می‌کرد سه بار طلب می‌کرد. سپس سه بار می‌فرمود: «اللَّهُمَّ عَلَيْكَ بِقُرَيْشٍ» «الهی! به حساب قریش برس». [بخاری (240)، مسلم (1794)].
پنهانی و آهسته دعا کردن
بنا بر فرموده الله سبحانه و تعالی: ﴿ادْعُوا رَبَّكُمْ تَضَرُّعًا وَخُفْيَةً﴾ [الأعراف:55] «پروردگارتان را با تضرع (و زاری) و در پنهانی بخوانید». دعای پنهانی به اخلاص نزدیک‌تر است. از این‌رو الله عز وجل زکریا علیه السلام را می‌ستاید آنجا که فرمود: ﴿إِذْ نَادَى رَبَّهُ نِدَاءً خَفِيًّا٣﴾ [مريم:3] «چون پروردگارش را به ندایی پنهان (به دعا) خواند» بنا بر یکی از اقوال مفسرین برای حصول اخلاص چنین نمود.
در دعایم چه بگویم؟
نکته: شاید برخی بپرسند: در دعایم چه بگویم؟
جواب: در امور دنیا و آخرت هرچه می‌خواهی دعا کن؛ اما سعی کن دعاهایی مختصر و جامع باشد. و آن دعاهایی است که در قرآن و حدیث آمده و خیرِ دنیا و آخرت را در بر دارند. در پاسخ رسول الله صلی الله علیه وسلم به این سوال تامل کن که در بردارنده با کلماتی بزرگ می‌باشد که خیر دنیا و آخرت مسلمان را در خود جای داده است. براستی چه مژده‌ی بزرگی است و چه بخشوده‌ی گران‌قدری است! به آنان چنگ بزن و در آنها تفکر کن.
از ابو مالک اشجعی رضی الله عنه روایت است که از پیامبر صلی الله علیه وسلم شنیده چون کسی از ایشان سوال کرد: ای رسول الله صلی الله علیه وسلم وقتی از پروردگارم طلب می‌کنم چه بگویم؟ فرمود: «قُلِ: اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي، وَارْحَمْنِي، وَعَافِنِي، وَارْزُقْنِي» «بگو: ای الله صلی الله علیه وسلم مرا بیامرز؛ به من رحم نما؛ معافم کن و مرا روزی بده». و رسول الله به جز دو انگشت ابهام، تمام انگشتانش را جمع نمود و فرمود: «فَإِنَّ هؤُلاَءِ تَجْمَعُ لَكَ دُنْيَاكَ وَآخِرَتَكَ» «چرا که این دعاها خیر دنیا و آخرت را برایت دربردارند». [مسلم (2697)].
و در روایتی آمده است: وقتی کسی مسلمان می‌شد، پیامبر صلی الله علیه وسلم نماز را به او تعلیم می‌داد: سپس او را دستور می‌داد با این کلمات دعا کند: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِي وَارْحَمْنِي، وَاهْدِنِي، وَعَافِنِي، وَارْزُقْنِي» «الهی! مرا بیامرز، به من رحم نما، هدایتم کن و روزی‌ام بده». [مسلم (2697)].
سنت است انسان پشت سرِ برادرش برای او دعا نماید
برداشتی دیگر: سنت است انسان پشت سرِ برادرش برای او دعا نماید. چرا که با اذن الله سبحانه و تعالی چنین دعایی مستجاب است. و برای دعا کننده فضیلتی بس بزرگ است. و دلیل آن روایت صحیح مسلم است. ابو درداء رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «دَعْوَةُ الْمَرْءِ الْمُسْلِمِ لأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ، مُسْتَجَابَةٌ، عِنْدَ رَأْسِهِ مَلَكٌ مُوَكَّلٌ، كُلَّمَا دَعَا لأَخِيهِ بِخَيْرٍ، قَالَ الْمَلَكُ الْمُوَكَّلُ بِهِ: آمِينَ، وَلَكَ بِمِثْلٍ» «دعای شخص مسلمان برای برادرش در غیاب (وی)، اجابت می‌شود. بالای سرش فرشته‌ای مامور است که هرگاه برای برادرش دعای خیر نماید، فرشته‌ی مسئول می‌گوید: آمین و برای تو هم مثل آن». [مسلم (2733)].