یکی از سنت‌ها، سلام کردن است

ادله در این زمینه بسیار و مشهور هستند. از جمله: حدیث ابوهریره‌ رضی الله عنه که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «حَقُّ الْمُسْلِمِ عَلَى الْمُسْلِمِ سِتٌّ»، قِيلَ: مَا هُنَّ يَا رَسُولَ اللهِ؟ قَالَ: «إِذَا لَقِيتَهُ فَسَلِّمْ عَلَيْهِ، وَإِذَا دَعَاكَ فَأَجِبْهُ، وَإِذَا اسْتَنْصَحَكَ فَانْصَحْ لَهُ، وَإِذَا عَطَسَ فَحَمِدَ اللّهَ فَشمِّتْهُ، وَإِذَا مَرِضَ فَعُدْهُ، وَإِذَا مَاتَ فَاتَّبِعْهُ» «حق مسلمان بر مسلمان، شش چیز است». گفته شد، آنها کدامند ای رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم؟ فرمود: «وقتی ملاقتش نمودی بر او سلام کنی، چون تو را دعوت نمود دعوتش را بپذیری، وقتی از تو درخواست نصیحت نمود نصیحتش کنی، وقتی عطسه کرد و الحمد لله گفت، جوابش را بدهی (بگویی: یرحمک الله)، وقتی بیمار شد به عیادتش بروی و چون فوت نمود، در تشییع جنازه‌اش شرکت کنی». [مسلم (2162)].

- اما جواب سلام واجب است: به دلیل:

فرموده الهی که: ﴿وَإِذَا حُيِّيتُمْ بِتَحِيَّةٍ فَحَيُّوا بِأَحْسَنَ مِنْهَا أَوْ رُدُّوهَا إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ حَسِيبًا٨٦﴾ [النساء: 86] «و چون شما را تحیت (و سلام) گویند، پس پاسخی بهتر و یا همانند آن بدهید، الله بر همه چیز حساب‌رس است».

اصل، در لفظِ امر این است که بر وجوب دلالت دارد مادامی که دلیلی آن‌را از وجوب به غیر آن بازنگرداند. و در مورد وجوب پاسخِ سلام، بسیاری از علما اجماع را نقل نموده‌اند از جمله: ابن حزم، ابن عبد البر، شیخ تقی الدین و ... رحمهم الله. الآداب الشرعیة (1/356). چاپ مؤسسة الرسالة.

بهترین لفظ سلام و جواب آن‌ و کامل‌ترین آن، این است: (السلام علیکم و رحمة الله و برکاته). این بهترین و کامل‌ترین روش سلام دادن است.  

ابن قیم رحمه الله می‌گوید: «روش رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم این بود که سلام‌شان، با (و برکاته) پایان می‌یافت». [زاد المعاد (2/417)].

انتشار سلام: سنت است بلکه سنتی که در آن فضل بزرگی است. بنا بر حدیث ابوهریره‌ رضی الله عنه که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «وَالَّذِي نَفْسـي بِيَدِهِ لاَ تَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ حَتَّى تُؤْمِنُوا، وَلاَ تُؤْمِنُوا حَتَّى تَحَابُّوا، أَوَلاَ أَدُلُّكُمْ عَلَى شـيءٍ إِذَا فَعَلْتُمُوهُ تَحَابَبْتُمْ؟ أَفْشُوا السَّلاَمَ بَينَكُمْ» «قسم به ذاتی که جانم در دست اوست، تا ایمان نیاورید وارد بهشت نمی‌شوید. و ایمان نمی‌آورید تا اینکه یکدیگر را دوست بدارید. آیا شما را به چیزی رهنمون نکنم که اگر انجامش دادید، یکدیگر را دوست بدارید؟ سلام (کردن) را در میان خود منتشر (فراگیر)کنید». [مسلم (54)].

اگر نیاز بود، سه بار سلام کردن مستحب است

مثلاً در شنیدنِ شخصی که بار اول بر او سلام شده، شک دارد، مستحب است دوباره تکرار کند و اگر نشنید، بار سوم. همچنین وقتی وارد جمع بزرگی مثل یک مجلس شد، اگر یک بار سلام کند فقط آنان که در اول مجلس قرار دارند، خواهند شنید، لذا نیاز است که سه بار سلام نماید تا همه‌ی افراد داخل مجلس را شامل شده و در برگیرد.

دلیل آن: حدیث انس‌‌ رضی الله عنه از پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم است که: «أَنَّهُ كَانَ إِذَا تَكَلَّمَ بِكَلِمَةٍ أَعَادَهَا ثَلَاثًا؛ حَتَّى تُفْهَمَ عَنْهُ، وَإِذَا أَتَى عَلَى قَوْمٍ فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ، سَلَّمَ عَلَيْهِمْ ثَلَاثًا» «ایشان وقتی سخنی می‌گفتند، آن‌را سه بار تکرار می‌کردند؛ تا کلام‌شان فهمیده شود. و وقتی نزد قومی می‌آمد و بر آنها سلام می‌کرد، سه بار سلام می‌کرد». [بخاری (95)].

از حدیث انس‌‌ رضی الله عنه برداشت می‌شود که در صورت لزوم تکرار کلمه سنت است. مثلاً سخن می‌گوید و کلامش مفهوم نیست؛ در این صورت سنت است تکرار گردد. باز هم اگر فهمیده نشد، برای بار سوم تکرار گردد.

سلام کردن به صورت عمومی بر کسی که او را می‌شناسی یا نمی‌شناسی

به دلیل حدیث جابر‌ رضی الله عنه که می‌گوید: شخصی از رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم پرسید: چه کاری در اسلام از همه بهتر است؟ فرمود: «تُطْعِمُ الطَّعَامَ، وَتَقْرَأُ السَّلاَمَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ، وَمَنْ لَمْ تَعْرِفْ» «غذا دادن به دیگران، اینکه بر کسی که می‌شناسی و نمی‌شناسی سلام کنی؟» [بخاری (12)، مسلم (39)].

سنت این است که کسی ابتدا سلام کند که احادیث بدان اشاره دارد

ابوهریره‌ رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «يُسَلِّمُ الرَّاكِبُ عَلَى المَاشـي، والمَاشـي عَلَى القَاعِدِ، وَالقَلِيلُ عَلَى الكَثِيرِ» «سواره بر پیاده سلام می‌کند و عابر بر کسی که نشسته است و (افرادِ) کم بر (افراد) زیاد». [بخاری (6233)، مسلم (2160)].  و در روایت بخاری آمده است: «يُسَلِّمُ الصَّغِيرُ عَلَى الْكَبِيرِ، وَالْمَارُّ عَلَى الْقَاعِدِ، وَالْقَلِيلُ عَلَى الْكَثِيرِ» «کوچک بر بزرگ سلام می‌کند، عابر بر نشسته و کم بر زیاد». [بخاری (6234)].

و این سخن به این معنا نیست که مخالفت با کار بهتر، کراهیت دارد، بلکه فقط خلاف اولی است. مثل اینکه بزرگ‌تر به کوچک‌تر سلام کند و عابر بر سواره. و به همین منوال.

سلام نمودن بر کودکان سنت است

بنا بر حدیث انس بن مالک‌ رضی الله عنه: «أَنَّهُ كَانَ يَمْشـي مَعَ رَسُولِ اللهِ صلی الله علیه وسلم فَمَرَّ بِصِبْيَانٍ فَسَلَّمَ عَلَيْهِمْ» «که او با رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم قدم می‌زده و (پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم) از کنار کودکانی گذر کرده و بر آنان سلام کرده است». [بخاری (6247)، مسلم (2168)].

حکمت سلام کردن بر کودکان، تمرین تواضع و عادت دادن نفس بدان و آموزش آن به کودکان و زنده کردن آن در دل آنان است.

سلام نمودن هنگام ورود به خانه، سنت است

سنت است وقتی نزد گروهی می‌رویم که برخی خواب هستند، آهسته سلام کنیم

پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم هم همین کار را می‌کرد. چنان‌که در حدیث مقداد بن اسود‌ رضی الله عنه اینگونه آمده است: «...فَكُنَّا نَحْتَلِبُ فَيَشـربُ كُلُّ إنْسَانٍ مِنَّا نَصـيبَهُ، وَنَرْفَعُ لِلنَّبِيِّ صلی الله علیه وسلم نَصـيبَهُ، قَالَ: فَيَجِيءُ مِنَ اللَّيْلِ فَيُسَلِّمُ تَسْلِيمًا لاَ يُوقِظُ نَائِمًا، وَيُسْمِـعُ الْيَقْظَانَ» «... ما شیر می‌دوشیدیم و هرکس سهم خودش را می‌خورد؛ و سهم پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم را به ایشان تقدیم می‌کردیم؛ راوی می‌گوید چون پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم شب تشریف می‌آورد، طوری سلام می‌کرد که خوابیده بیدار نمی‌شد و بیدار سلامش را می‌شنید». [مسلم (2055)].

(ابلاغ) رساندن سلام به دیگران

ابلاغ سلام سنت است. مثلاً شخصی به تو بگوید: فلانی را سلام کن. سنت است این سلام را به صاحبش برسانی.

دلیل آن: حدیث عایشه رضی الله عنها است که پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم به او گفت:  «إِنَّ جِبْرِيلَ يَقْرَأُ عَلَيْكِ السَّلاَمَ قَالَتْ: فَقُلْتُ: وَعَلَيْهِ السَّلاَمُ وَرَحْمَةُ اللّهِ» «جبریل تو را سلام می‌رساند. عایشه رضی الله عنها گفت: من گفتم: و علیه السلام و رحمة الله». [بخاری (3217)، مسلم (2447)].

پیام این حدیث، رساندن سلام به شخص موردنظر است. چنان‌که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم سلام جبرئیل‌ علیه السلام را به عایشه رضی الله عنها ابلاغ نمود. همچنین استنباط می‌شود که سنت است توسط یک شخص، به دیگری سلام رساند.

سلام کردن هنگام ورود به مجلس و هنگام خروج از آن

بنا بر حدیث ابوهریره‌ رضی الله عنه که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إِذَا انْتَهَى أَحَدُكُمْ إِلَى المَجْلِسِ فَلْيُسَلِّمْ، فإِذَا أَرَادَ أَنْ يَقُومَ فَلْيُسَلِّمْ، فلَيْسَتِ الأولَى بِأَحَقَّ مِنَ الآخِرَةِ» «وقتی یکی از شما به مجلسی رسید، سلام کند و چون خواست مجلس را ترک کند، سلام کند. سلام کردن بار اول (به هنگام ورود به مجلس) از بار دوم (به هنگام ترک مجلس) برتر نیست». [احمد (9664)، ابوداود (5208)، ترمذی (2706)؛ و آلبانی رحمه الله در صحیح الجامع (1/132) آن‌را صحیح دانسته است].

هنگام ملاقات، مصافحه کردن همراه با سلام گفتن سنت است

عملکرد صحابه رضی الله عنهم چنین بوده است؛ به دلیل حدیث قتاده‌‌ رضی الله عنه که می‌گوید: به انس گفتم: آیا در میان صحابه‌ی رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم مصافحه هم (رسم) بود؟ گفت: آری. [بخاری (6263)].

تبسم و خوش‌رویی هنگام ملاقات، سنت است

بنا بر حدیث ابوذر‌‌ رضی الله عنه که می‌گوید: پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم به من فرمود: «لاَ تَحْقِرَنَّ مِنَ الْمَعْرُوفِ شـيئًا، وَلَوْ أَنْ تَلْقَى أَخَاكَ بِوَجْهٍ طَلْقٍ» «هیچیک از کارهای نیک را کوچک نشمار؛ حتی اگر با برادرت با چهره‌ی باز روبرو شوی». [مسلم (2626)]؛ و در کتاب ترمذی از ابوذر‌‌ رضی الله عنه روایت است که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «تَبَسُّمُكَ في وَجْهِ أَخِيكَ لَكَ صَدَقَةٌ» «تبسم‌ات در چهره‌ی برادرت، صدقه‌ای است برای تو». [ترمذی (1956)؛ آلبانی‌ رحمه الله در الصحیحة (572) آن‌را صحیح می‌داند].

سخن نیک و شایسته سنت است و صدقه می‌باشد

فرقی ندارد هنگام ملاقات باشد، یا در وقت نشستن یا در هر وضعیتی، سخن نیک سنت است و صدقه.

دلیل: حدیث ابوهریره‌ رضی الله عنه که رسول‌ صلی الله علیه وسلم فرموده‌اند: «وَالْكَلِمَةُ الطَّيِّبَةُ صَدَقَةٌ» «سخن نیک صدقه است». [بخاری (2989)، مسلم (1009)].

بسیار دیده شده که کلام نیکو بر زبان مردم جاری می‌شود که اگر به نیت کسب ثواب باشد، اجر و پاداش فراوانی کسب خواهند کرد و از این صدقات بهره و نصیب فراوانی کسب می‌کنند.

علامه شیخ ابن عثیمین‌ رحمه الله می‌گوید: «مثال کلمه‌ی نیک این است که بگویی: چطوری؟ حالت چطور است؟ برادرانت چطور هستند؟ خانواده چطور هستند؟ و همانند اینها. اینها کلمات نیکی هستند که شادمانی را برای دوستت به ارمغان دارد. هر سخن نیکی نزد الله ‌سبحانه و تعالی یک صدقه و اجر و ثواب است». [شرح ریاض الصالحین (2/996)، باب: استحباب طیب الکلام، و طلاقة الوجه عند اللقاء].

استحباب ذکر الله جل جلاله در جلسه

احادیث در فضایل مجالس ذکر و تشویق بر آن فراوان است. از جمله: حدیث ابوهریره‌ رضی الله عنه که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «إِنَّ لِلَّهِ مَلَائِكَةً يَطُوفُونَ فِي الطُّرُقِ يَلْتَمِسُونَ أَهْلَ الذِّكْرِ، فَإِذَا وَجَدُوا قَوْمًا يَذْكُرُونَ اللَّهَ تَنَادَوْا: هَلُمُّوا إِلَى حَاجَتِكُمْ، قَالَ فَيَحُفُّونَهُمْ بِأَجْنِحَتِهِمْ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا...» «الله فرشته‌هایی دارد که در راه‌ها [ی زمین] می‌گردند و در پیِ اهل ذکر می‌باشند. پس هرگاه گروهی را دیدند که الله را یاد می‌کنند، یکدیگر را صدا می‌زنند: بیایید آنچه به دنبال آن بودید  اینجاست. (پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم) فرمودند: فرشتگان با بال‌های‌شان اطراف آنها را تا آسمان دنیا می‌پوشانند». [بخاری (6408) و مسلم (2689)]

سنت است مجلس را با (کفاره‌ی مجلس) به پایان رساند

به دلیل حدیث ابوهریره‌ رضی الله عنه که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ جَلَس في مَجْلِسٍ فَكثُرَ فيهِ لَغَطُهُ  فَقَالَ قَبْلَ أَنْ يَقُومَ مِنْ مَجْلِسِهِ ذَلِكَ: سُبْحَانَكَ اللّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ أَشْهَدُ أن لاَ إلَهَ إلاّ أنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ إِلاّ غُفِرَ لَهُ مَا كَانَ في مَجْلِسِهِ ذَلِكَ» «هرکس در مجلسی بنشیند و لغزش وی - اعم از همهمه یا شوخی و سخنان بی‌موردش- در آن مجلس زیاد باشد اما قبل از برخاستن و ترک مجلس، این دعا را بگوید همه‌ی اشتباه‌هایی که در آن مجلس از او سر زده است، آمرزیده می‌شود: «سُبْحَانَكَ اللّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ أَشْهَدُ أن لاَ إلَهَ إلاّ أنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وَأَتُوبُ إِلَيْكَ» پاک و منزهی ای الله! و تو را می‌ستایم، گواهم جز تو معبودی (برحق) وجود ندارد، از تو آمرزش می‌خواهم و به سویت توبه می‌کنم». [ترمذی (3433)، و آلبانی‌ رحمه الله هم آن‌را صحیح می‌داند (صحيح الجامع 2/1065)].