گفتن سه بار أستغفرالله و سپس بگوید: «اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلاَمُ وَمِنْكَ السَّلاَمُ، تَبَارَكْتَ ذَا الْجَلاَلِ وَالإِكْرَامِ» «الهی! تو سلام هستی و سلامتی از جانب توست، با برکت هستی، ای ذات بزرگوار و با عظمت». [مسلم (591) از حدیث ثوبان‌‌ رضی الله عنه].

«لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لاَ شـريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شـيءٍ قَدِيرٌ، لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللّهِ، لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ، وَلاَ نَعْبُدُ إِلاَّ إِيَّاهُ، لَهُ النِّعْمَةُ وَلَهُ الْفَضْلُ، وَلَهُ الثَّنَاءُ الْحَسَنُ، لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ مُخْلِصـينَ لَهُ الدِّينَ، وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ» «جز الله یگانه و بی‌همتا معبودی (برحق) نیست، پادشاهی و ستایش، از آنِ اوست و او بر هر کاری تواناست، هیچ قدرت و نیرویی جز به (وسیله‌ی) الله نیست، غیر از او معبود (برحق) نیست، فقط او را عبادت می‌کنیم، نعمت برای اوست و فضل از آنِ او بوده و ستایشِ نیک خاصِ اوست، غیر از او معبودی نیست، ما خالصانه او را عبادت می‌کنیم گر چه کافران را خوش نیاید». [مسلم (596)]

«لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لاَ شـريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شـيءٍ قَدِيرٌ، اللَّهُمَّ لاَ مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ، وَلاَ مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ، وَلاَ يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ». «معبود (برحقی) جز الله نیست؛ یگانه است و شریکی برایش نیست. ملک و پادشاهی از آن اوست و ستایش مخصوص اوست. و او بر هر چیزی توانمند است. بار الها! برای آنچه تو بدهی، مانعی نیست؛ و از آنچه منع کنی، کسی را یارای دادن آن نیست. و مال و دارایی سودی ندارد، هر نفعی از هستی (از فضل و لطف) توست». [مسلم (593)]

اول: سبحان الله 33 مرتبه، الحمدلله 33 مرتبه، الله اکبر 33 مرتبه و در بار صدُم بگوید: لا إله إلا الله وحده ... . دلیل آن حدیث ابوهریره‌ رضی الله عنه است که می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ سَبَّحَ اللّهَ فِي دُبُرِ كُلِّ صَلاَةٍ ثَلاَثًا وَثَلاَثِينَ، وَحَمِدَ اللّهَ ثَلاَثًا وَثَلاَثِينَ، وَكَبَّرَ اللّهَ ثَلاَثًا وَثَلاَثِينَ، فَتِلْكَ تِسْعَةٌ وَتِسْعُونَ، وَقَالَ تَمَامَ الْمِائَةِ: لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لاَ شـريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شـيءٍ قَدِيرٌ، غُفِرَتْ خَطَايَاهُ وَإِنْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ» «هرکس بعد از هر نماز فرض 33 بار سبحان الله و 33 بار الحمدلله و 33 بار الله اکبر که (جمعاً) 99 مرتبه می‌شود، بگوید و برای کامل کردن صد مرتبه: «لا إله إلا الله، وحده لا شريك له، له الملك وله الحمده وهو على کل شيء قدير» بگوید، گناهانش آمرزیده می‌شود؛ اگر چه همانند کف دریا باشد». [مسلم (597)].

دوم:سبحان الله 33 بار، الحمدلله 33 بار و الله اکبر 34 بار. و دلیل آن حدیث کعب بن عُجره‌‌ رضی الله عنه است که می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مُعَقِّبَاتٌ لاَ يَخِيبُ قَائِلُهُنَّ أَوْ فَاعِلُهُنَّ دُبُرَ كُلِّ صَلاَةٍ مَكْتُوبَةٍ: ثَلاَثٌ وَثَلاَثُونَ تَسْبِيحَةً، وَثَلاَثٌ وَثَلاَثُونَ تَحْمِيدَةً، وَأَرْبَعٌ وَثَلاَثُونَ تَكْبِيرَةً» «در پیِ هر نماز واجبی اذکاری است که گوینده یا انجام دهنده‌ی آن ناکام نمی‌شود: سی و سه بار (سبحان الله)، سی و سه بار (الحمد لله)، و سی و چهار بار (الله اکبر گفتن)». [مسلم (596)].

سوم: سبحان الله 25 بار، الحمدلله 25 بار، الله اکبر 25 بار و لا إله إلا الله 25 بار. این لفظ در حدیث عبدالله بن زید‌‌ رضی الله عنه در سنن ترمذی (3413) آمده است. و آلبانی در (تحقیق مشکاة المصابیح 1/307) آن‌را صحیح می‌داند.

چهارم: سبحان الله 10 مرتبه، الحمدلله 10 مرتبه و الله اکبر 10 مرتبه. این لفظ از حدیث عبدالله بن عمرو‌ رضی الله عنه در کتاب ترمذی (3410) آمده است. و آلبانی در (تحقیق مشکاة المصابیح 2/743) آن‌را صحیح می‌داند. - قاعده و قانون در مورد عباداتی که به صورت‌های گوناگون وارد شده‌اند قبلاً بیان شد چنانکه گاهی این و گاهی آن انجام می‌شود. سنت است که (شمردن) تسبیحات با دست باشد. امام احمد و ترمذی روایت کرده‌اند که پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «سَبِّحْنَ وَاعْقِدْنَ بِالْأَصَابِعِ، فَإِنَّهُنَّ مَسْئُولَاتٌ مُسْتَنْطَقَاتٌ» «سبحان الله بگویند و با انگشتان حساب کنند. چرا که انگشتان سؤال می‌شوند و سخن خواهند گفت». [احمد (27089)، ترمذی (3486) و آلبانی آن‌را در (صحیح الجامع 2/753) حسن می‌داند].

به دلیل حدیث ابو امامه‌‌ رضی الله عنه که می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ قَرَأَ آيةَ الكُرْسـي دُبُرَ كُلِّ صَلاةٍ مَكْتُوْبَةٍ لَمْ يَمْنَعْهُ مِنْ دُخُوْلِ الجَنَّةِ إلا المَوْت» «کسی که بعد از هر نماز آیة الکرسی را بخواند، جز مرگ چیزی مانع ورود او به بهشت نمی‌شود. (یعنی چون بمیرد وارد بهشت می‌شود. مترجم)». [نسائی در سنن کبری (9928)، منذری آن‌را در کتاب ترغیب و ترهیب (2373) صحیح می‌داند. ابن عبدالهادی (المحرر 1/198) و ابن قیم جوزی (زاد المعاد 1/303)].

به دلیل حدیث عقبه بن عامر‌ رضی الله عنه که می‌گوید: «أَمَرَنِي رَسُولُ اللهِ صلی الله علیه وسلم أَنْ أَقْرَأَ بِالْمُعَوِّذَاتِ دُبُرَ كُلِّ صَلَاةٍ» «پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم به من امر فرمودند که بعد از هر نماز معوّذات را بخوانم». ابوداود (1525) و آلبانی می‌گوید: اسنادش صحیح است. و ابن خزیمه و ابن حبان آن‌را صحیح می‌دانند. [صحیح ابو داود (5/254)]. آنچه ذکر شد مجموعه‌ای از سنت‌ها بود که انجام آنها بر نمازگزار مستحب است. و هنوز در وقت نماز فجر قرار داریم. و از این‌رو موارد فوق را ذکر نمودیم که در هر بخش نماز، آن‌را در ذهن داشته باشیم. والله اعلم.