و این قبل از وضو یا قبل از مضمضه (آب را در دهان چرخاندن) می‌باشد. و این دوّمین جایی است که مسواک زدن در آن سنت است. (جای اول پیش‌تر بیان شد). پس سنّت است کسی که می‌خواهد وضو بگیرد، مسواک بزند. دلیل آن حدیث ابوهریره رضی الله عنه است که رسول الله صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «لَوْلَا أَنْ أَشُقَّ عَلَى أُمَّتِي لَأَمَرْتُهُمْ بِالسِّوَاكِ مَعَ كُلِّ وُضُوءٍ» «اگر بر امّتم دشوار نمی‌بود، آنان را دستور می‌دادم با هر وضو مسواک بزنند». [احمد (9928)، ابن خزیمه (1/73/140) و آن‌را صحیح می‌داند، حاکم (1/245) و بخاری به صورت معلّق با صیغه‌ی جزم در باب: سواک الرطب و الیابس للصائم].
و به دلیل حدیث عایشه رضی الله عنها که گفت: «كُنَّا نُعِدُّ لَهُ سِوَاكَهُ وَطَهُورَهُ، فيَبْعَثُهُ الله مَا شَاءَ أَنْ يَبْعَثَهُ مِنَ اللَّيْلِ، فَيَتَسَوَّكُ وَيَتَوَضَّأُ وَيُصَلِّي...» «سِواک و آب وضوی او صلی الله علیه وسلم را برایش مهیّا می‌کردیم؛ خداوند متعال هروقت از شب که می‌خواست او را از خواب بیدار می‌کرد؛ پس مسواک می‌زد و وضو گرفته و نماز می‌خواند...». [مسلم (746)].
دلیل آن حدیث مرفوع ابوهریره رضی الله عنه می‌باشد: «لَا وُضُوءَ لِمَنْ لَمْ يَذْكُرِ اسْمَ الله» «برای کسی که [عمداً] بسم الله نگوید، وضویی نیست». [احمد (11371)، ابوداود (101) و ابن ماجه (397)].
دلیل آن حدیث عثمان رضی الله عنه در توصیفِ وضوی پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌باشد که در آن آمده است: (عثمان رضی الله عنه) آب وضو طلب نمود؛ دو کفِ دستش را سه بار شست... سپس گفت: پیامبر صلی الله علیه وسلم را دیدم که این‌گونه همانند من وضو می‌گیرد. [بخاری (164) و مسلم (226)].
ام المومنین عایشه رضی الله عنها می‌گوید: «كَانَ النَّبِيُّ صلی الله علیه وسلم يُعْجِبُهُ التَّيَمُّنُ فِي تَنَعُّلِهِ وَتَرَجُّلِهِ وَطُهُورِهِ وَفِي شَأْنِهِ كُلِّهِ» «پیامبر صلی الله علیه وسلم در پوشیدن کفش، شانه کردن موها، وضو گرفتن و همه کارهایش، شروع کردن از سمت راست را می‌پسندید». [بخاری (168) و مسلم (268)].
زیرا در حدیث عثمان رضی الله عنه در توصیف وضوی پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌خوانیم: «..فَمَضْمَضَ، وَاسْتَنْثَرَ، ثُمَّ غَسَلَ وَجْهَهُ ثَلاَثَ مَرَّاتٍ...»، ... «سپس مضمضه و استنثار نمود و سه مرتبه چهره‌‌اش را شست...» . [بخاری (199) و مسلم (226)]. و اگر مضمضه و استنشاق را بعد از شستن صورت انجام داد جایز است.
در حدیث لقیط بن سمرة رضی الله عنه آمده است که رسول الله صلی الله علیه وسلم به او فرمود: «أَسْبِغ الوُضُوءَ، وخَلِّلْ بَيْنَ الأصَابِعِ، وبَالِغْ فِي الاسْتِنْشَاقِ إِلاَّ أَنْ تَكُونَ صَائِمًا» «وضو را کامل کن، میان انگشتانت را خلال کن، و در استنشاق مبالغه کن مگر اینکه روزه‌دار باشی». [احمد (17846)، ابوداود (142)]. ابن حجر می‌گوید: این حدیث صحیح است، الإصابة (9/15). و مبالغه‌ی در مضمضه از این سخنِ رسول صلی الله علیه وسلم استنباط شده است: «أَسْبِغ الوُضُوءَ».
به دلیل حدیث عبدالله بن زید رضی الله عنه در توصیف وضوی نبی اکرم صلی الله علیه وسلم که می‌گوید: «..أَدْخَلَ يَدَهُ فَاسْتَخْرَجَهَا، فَمَضْمَضَ وَاسْتَنْشَقَ مِنْ كَفِّ وَاحِدَةٍ، فَفَعَلَ ذلِكَ ثَلاَثًا...» «... دستش را داخل نمود، سپس خارجش کرد و از کف یک دست (آب) مضمضه و استنشاق نمود. و این کار را سه بار تکرار کرد». [بخاری (192) و مسلم (235)].
و آن اینکه در مسح سر باید دست‌ها را در جلوی سر قرار دهد، سپس هر دو را به پشت سرش ببرد. بعد هر دو دست را به همان جایی برگرداند که از آن مسح را آغاز کرده است. زن هم دقیقاً به همین روش عمل کند. مویی که از گردن زن بلندتر است، نیاز به مسح ندارد.
و دلیل آن:
عبدالله بن زید رضی الله عنه در توضیح روش وضوی پیامبر صلی الله علیه وسلم می‌گوید: «بَدَأَ بِمُقَدَّمِ رَأْسِهِ ثُمَّ ذَهَبَ بِهِمَا إِلَى قَفَاهُ، ثُمَّ رَدَّهُمَا حَتَّى رَجَعَ إِلَى الْمَكَانِ الَّذِي بَدَأَ مِنْهُ» «(مسح را) از جلوی سرش شروع نمود و دو دستش را به پشت سرش (تا گردن) برد. سپس آن دو را به همان جایی که از آن شروع کرده بود، برگرداند». [بخاری (185)، مسلم (235)].
یکبار شستن اعضای وضو واجب است. اما بار دوم و سوم، سنت است. نباید بر سه بار افزود.
دلیل آن:
حدیث ابن عباس رضی الله عنه است که بخاری رحمه الله آن‌را روایت می‌کند: «أنَّ النَّبيّ صلی الله علیه وسلم تَوَضَأَ مَرَّة، مرَّة» «پیامبر صلی الله علیه وسلم یکبار یکبار وضو می‌گرفت». [بخاری (157)].
همچنین در بخاری از عبدالله بن زید ثابت است که: «أَنَّ النَّبِيَّ صلی الله علیه وسلم تَوَضَّأَ مَرَّتَيْنِ، مَرَّتَيْنِ» «رسول الله صلی الله علیه وسلم دوبار دوبار وضو می‌گرفت». [بخاری (158)].
و در صحیحین از حدیث عثمان رضی الله عنه وارد است که: «أنَّ النَّبيّ صلی الله علیه وسلم توضأ ثلاثا» «نبی اکرم صلی الله علیه وسلم سه‌بار سه‌بار وضو گرفته‌اند». [بخاری (159)]. به این ترتیب، تنوع بهتر است؛ گاه هر عضو وضو را یکبار و گاهی دوبار و گاهی سه‌بار بشوید. و گاها در عدد تغییر ایجاد می‌کردند. مثلاً صورت را یکبار می‌شست و دست‌ها را دو بار و پاها را یکبار، چنان‌که در صحیحین در حدیثی دیگر از عبدالله بن زید رضی الله عنه ثابت است. [زاد المعاد (1/192)]. اما اغلب سه‌بار بشوید، چرا که این روش روشِ رسول الله صلی الله علیه وسلم است.
عمر رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَا مِنْكُمْ مِنْ أَحَدٍ يَتَوَضَأُ فَيُبْلِغُ -أَوْ فَيُسْبِغُ- الْوُضُوءَ ثُمَّ يَقُولُ: أَشْهَدُ أَنَّ لاَ إِلهَ إلاَّ اللّهُ، وَأَنَّ مُحمَّدًا عَبْدُ اللّهِ وَرَسُولُهُ، إلاَّ فُتِحَتْ لَهُ أَبْوَابُ الْجَنَّةِ الثَّمَانِيَةُ، يَدْخُلُ مِنْ أَيِّهَا شَاءَ» «کسی از شما نیست که وضو بگیرد و وضویش را کامل – یا به نحو احسن – انجام دهد و سپس بگوید: «أَشْهَدُ أَنَّ لاَ إِلهَ إلاَّ اللّهُ وَأَنَّ مُحمَّداً عَبْدُ اللّهِ وَرَسُولُهُ» مگر اینکه درهای هشتگانه‌ی بهشت برایش گشوده شده که از هر کدام بخواهد داخل می‌شود». [مسلم (234)].
یا در حدیثِ مرفوعِ ابوسعید رضی الله عنه آمده است: «من توضأ ففرغ من وضوئه فقال: سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إلاَّ أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وأَتُوبُ إلَيْكَ طَبَعَ اللهُ عَلَيْهَا بِطَابِع، ثُمَّ رُفِعَتْ تَحْتَ الْعَرْش فَلَمْ تُكْسـر إِلَى يَوْمِ القِيَامَةِ» «هرکس وضو بگیرد و پس از فراغت از وضو بگوید: سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ وَبِحَمْدِكَ، أَشْهَدُ أَنْ لا إِلَهَ إلاَّ أَنْتَ، أَسْتَغْفِرُكَ وأَتُوبُ إلَيْكَ: بار الها تو پاک و منزّهی و ستایش مخصوص توست، گواهی می‌دهم که معبود بر حقی جز تو نیست، از تو آمرزش می‌طلبم و به سوی تو توبه می‌کنم؛ خداوند متعال با مُهری بر آن مهر می‌نهد، سپس به زیر عرش بالا برده می‌شود و تا روز قیامت باز نمی‌شود». [نسائی در کتاب عمل الیوم و اللیلة (ص 147)، حاکم (1/752)، ابن حجر رحمه الله سند آن‌را صحیح می‌داند، نتائج الأفکار (1/246)، و می‌گوید: اگر مرفوعاً صحیح نباشد، موقوف است. و این در حدیث مشکلی ایجاد نمی‌کند چرا که در حکم مرفوع است. و این از موضوعاتی است که رأی و نظر نمی‌تواند در آن دخالت نماید].
