سنت‌ها| یکی از سنت‌های روزمرّه ذکرِ الله جل جلاله است

والاترین ذکر: تلاوت قرآن است

و والاترین ذکر: تلاوت قرآن است. عبادت کردن به وسیله‌ تلاوت قرآن، خواب را از چشمان سلف گرفته بود و پهلوی‌شان را از زمین دور کرده بود ﴿كَانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ١٧ وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ١٨﴾ [الذاريات: 17-18 ] «آنها بخش اندکی از شب را می‌خوابیدند (و به نماز و نیایش مشغول بودند). و در سحرگاهان آمرزش طلب می‌کردند»؛ لذا در شب تلاوت آیات قرآن و سایر اذکار ثابت از  رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم را با هم جمع می‌کردند. وای! خوشا به آن شبی که با شب‌زنده‌داری‌اش خوش و خرم است. و وای! بر خسران و سستی ما و کوتاهی ما در مورد شب‌ها و سحرهای‌مان! امید است از نافرمانی پروردگارمان در امان بمانیم. لیکن، مگر این که پروردگارمان رحم نماید.

از حماد بن زید، از عطاء بن سائب روایت است که ابوعبدالرحمان گفت: «قرآن را از گروهی آموختیم که به ما خبر دادند چون ده آیه از قرآن می‌آموختند، به ده آیه دیگر نمی‌پرداختند تا اینکه مفاهیم نهفته در ده آیه را که فراگرفته بودند، بدانند. لذا ما قرآن و عمل به آن‌را با هم می‌آموختیم. و بعد از ما کسانی آن‌را خواهند آموخت که همانند آب (گوارا و با تجوید و درست) می‌خوانند ولی از گلوی‌شان پایین‌تر نمی‌رود». [سیر اعلام النبلاء (4/269)].

و والاترین ذکر: تلاوت قرآن است. عبادت کردن به وسیله‌ تلاوت قرآن، خواب را از چشمان سلف گرفته بود و پهلوی‌شان را از زمین دور کرده بود ﴿كَانُوا قَلِيلًا مِنَ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ١٧ وَبِالْأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ١٨﴾ [الذاريات: 17-18 ] «آنها بخش اندکی از شب را می‌خوابیدند (و به نماز و نیایش مشغول بودند). و در سحرگاهان آمرزش طلب می‌کردند»؛ لذا در شب تلاوت آیات قرآن و سایر اذکار ثابت از رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم را با هم جمع می‌کردند. وای! خوشا به آن شبی که با شب‌زنده‌داری‌اش خوش و خرم است. و وای! بر خسران و سستی ما و کوتاهی ما در مورد شب‌ها و سحرهای‌مان! امید است از نافرمانی پروردگارمان در امان بمانیم. لیکن، مگر این که پروردگارمان رحم نماید.

از حماد بن زید، از عطاء بن سائب روایت است که ابوعبدالرحمان گفت: «قرآن را از گروهی آموختیم که به ما خبر دادند چون ده آیه از قرآن می‌آموختند، به ده آیه دیگر نمی‌پرداختند تا اینکه مفاهیم نهفته در ده آیه را که فراگرفته بودند، بدانند. لذا ما قرآن و عمل به آن‌را با هم می‌آموختیم. و بعد از ما کسانی آن‌را خواهند آموخت که همانند آب (گوارا و با تجوید و درست) می‌خوانند ولی از گلوی‌شان پایین‌تر نمی‌رود». [سیر اعلام النبلاء (4/269)].

ذکر حیات قلب است

بسیاری از ما خصوصاً در این زمان که مشغله‌‌ها زیاد است، از زنگار گرفتن دل و غفلت آن شکوه می‌کنند. درحالی‌که حیات قلب وابسته به ذکر است. در صحیح بخاری از ابوموسی‌‌ رضی الله عنه روایت است که: پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَثَلُ الَّذِي يَذْكُرُ رَبَّهُ وَالَّذِي لَا يَذْكُرُ رَبَّهُ مَثَلُ الْحَيِّ وَالْمَيِّتِ» «مثال کسی که ذکر پروردگارش را می‌گوید و کسی که پروردگارش را ذکر نمی‌کند همانند زنده و مرده است». و در لفظ مسلم پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم می‌فرماید: «مَثَلُ الْبَيْتِ الَّذِي يُذْكَرُ اللّهُ فِيهِ، وَالْبَيْتِ الَّذِي لاَ يُذْكَرُ اللّهُ فِيهِ، مَثَلُ الْحَيِّ وَالْمَيِّتِ» «مثال خانه‌ای که در آن ذکر الله‌ عز وجل می‌شود و خانه‌ای که در آن الله‌ عز وجل یاد نمی‌شود، همانند زنده و مرده است». [بخاری (6407) ، مسلم (779)].

الله ‌سبحانه و تعالی در آیات زیادی بر یاد و ذکرِ خویش تشویق می‌نماید

الله ‌سبحانه و تعالی در آیات زیادی بر یاد و ذکرِ خویش تشویق می‌نماید. از جمله:

1- الله‌ جل جلاله بندگانش را تشویق می‌کند که او را زیاد یاد کنند. می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا٤٢﴾ [الأحزاب:41-42] «ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، الله را بسیار یاد کنید.  و صبح و شام او را تسبیح گویید».

2- الله ‌سبحانه و تعالی مردان و زنان ذاکر را وعده‌ی مغفرت و اجر و ثواب فراوان داده است. می‌فرماید: ﴿وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا٣٥﴾ [الأحزاب: 35] «و مردانی‌که الله را بسیار یاد می‌کنند و زنانی‌که الله را بسیار یاد می‌کنند، الله برای (همۀ) آنان آمرزش و پاداش عظیمی آماده کرده است».

3- و ما را از صفات منافقین بر حذر داشته است. آنان هم الله‌ عز وجل را یاد می‌کنند اما مقدار ذکرشان را ببین. الله‌ جل جلاله می‌فرماید: ﴿إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا١٤٢﴾ [النِّساء:142] «بی‌شک منافقان (بگمان خودشان) الله را فریب می‌دهند، درحالی‌که او آنها را فریب می‌دهد و چون به نماز برخیزند با سستی و‌‌ کاهلی بر می‌خیزند، در چشم مردم خودنمایی می‌کنند و (در نمازشان)  الله را جز اندکی یاد نمی‌کنند».

4- الله‌ عز وجل ما را از مشغول شدن به اموال و فرزندان در مقابل ذکرِ الله‌ جل جلاله می‌دهد: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ  وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ٩﴾ [المنافقون: 9] «ای کسانی‌که ایمان آورده‌‌اید، اموال‌تان و فرزندان‌تان شما را از یاد الله غافل نکند و هرکس چنین کند، پس آنان زیانکارانند».

5- به این فضیلت و شرفِ بزرگ بیندیش! الله ‌سبحانه و تعالی می‌فرماید: ﴿فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ﴾  «پس مرا یاد کنید، تا شما را یاد‌کنم»؛ و در حدیث قدسی می‌فرماید:  «أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِي، فَإِنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ، ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسـي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ، ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ» «من با بنده‌ام بر اساس گمانی که به من دارد، رفتار می‌نمایم و من با اویم وقتی مرا یاد می‌کند، پس اگر مرا در دلش یاد کند، او را در دلم یاد می‌کنم و اگر در جمعی یادم کند، او را در گروهی بهتر از آنان یاد می‌کنم». [بخاری (7405) و مسلم (2675) از ابوهریره‌ رضی الله عنه].

الله ‌سبحانه و تعالی در آیات زیادی بر یاد و ذکرِ خویش تشویق می‌نماید. از جمله:

1- الله‌ جل جلاله بندگانش را تشویق می‌کند که او را زیاد یاد کنند. می‌فرماید: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا٤١ وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا٤٢﴾ [الأحزاب:41-42] «ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید، الله را بسیار یاد کنید. و صبح و شام او را تسبیح گویید».

2- الله ‌سبحانه و تعالی مردان و زنان ذاکر را وعده‌ی مغفرت و اجر و ثواب فراوان داده است. می‌فرماید: ﴿وَالذَّاكِرِينَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِيمًا٣٥﴾ [الأحزاب: 35] «و مردانی‌که الله را بسیار یاد می‌کنند و زنانی‌که الله را بسیار یاد می‌کنند، الله برای (همۀ) آنان آمرزش و پاداش عظیمی آماده کرده است».

3- و ما را از صفات منافقین بر حذر داشته است. آنان هم الله‌ عز وجل را یاد می‌کنند اما مقدار ذکرشان را ببین. الله‌ جل جلاله می‌فرماید: ﴿إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَى يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا١٤٢﴾ [النِّساء:142] «بی‌شک منافقان (بگمان خودشان) الله را فریب می‌دهند، درحالی‌که او آنها را فریب می‌دهد و چون به نماز برخیزند با سستی و‌‌ کاهلی بر می‌خیزند، در چشم مردم خودنمایی می‌کنند و (در نمازشان) الله را جز اندکی یاد نمی‌کنند».

4- الله‌ عز وجل ما را از مشغول شدن به اموال و فرزندان در مقابل ذکرِ الله‌ جل جلاله می‌دهد: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تُلْهِكُمْ أَمْوَالُكُمْ وَلَا أَوْلَادُكُمْ عَنْ ذِكْرِ اللَّهِ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ٩﴾ [المنافقون: 9] «ای کسانی‌که ایمان آورده‌‌اید، اموال‌تان و فرزندان‌تان شما را از یاد الله غافل نکند و هرکس چنین کند، پس آنان زیانکارانند».

5- به این فضیلت و شرفِ بزرگ بیندیش! الله ‌سبحانه و تعالی می‌فرماید: ﴿فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ﴾ «پس مرا یاد کنید، تا شما را یاد‌کنم»؛ و در حدیث قدسی می‌فرماید: «أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِي، فَإِنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ، ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسـي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ، ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ» «من با بنده‌ام بر اساس گمانی که به من دارد، رفتار می‌نمایم و من با اویم وقتی مرا یاد می‌کند، پس اگر مرا در دلش یاد کند، او را در دلم یاد می‌کنم و اگر در جمعی یادم کند، او را در گروهی بهتر از آنان یاد می‌کنم». [بخاری (7405) و مسلم (2675) از ابوهریره‌ رضی الله عنه].

و از اذکاری که در سنتِ پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم ذکر شده‌اند بسیارند از جمله: (1)

1- از ابوهریره‌ رضی الله عنه روایت است که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ قَالَ: لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لاَ شـريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شـيءٍ قَدِيرٌ، فِي يَوْمٍ، مِائَةَ مَرَّةٍ، كَانَتْ لَهُ عِدْلَ عَشـر رِقَابٍ، وَكُتِبَتْ لَهُ مِائَةُ حَسَنَةٍ، وَمُحِيَتْ عَنْهُ مِائَةُ سـيئَةٍ، وَكَانَتْ لَهُ حِرْزًا مِنَ الشـيطَانِ، يَوْمَهُ ذلِكَ، حَتَّى يُمْسـي، وَلَمْ يَأْتِ أَحَدٌ أَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ إِلاَّ أَحَدٌ عَمِلَ أَكْثَرَ مِنْ ذلِكَ، وَمَنْ قَالَ: سُبْحَانَ اللّهِ وَبِحَمْدِهِ، فِي يَوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ، حُطَّتْ خَطَايَاهُ، وَلَوْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ» «هرکس روزی صد بار بگوید معبودی به حق نیست مگر اللهِ یکتا، یگانه است و شریکی ندارد، پادشاهی از آن اوست و ستایش از آن اوست و او بر هر چیز تواناست، پاداش آزاد کردن ده برده برای او خواهد بود و صد نیکی برای او نوشته می‌شود و صد گناه از او پاک می‌شود و آن روز تا شب، باعث حفظ وی از شیطان می‌شود و هیچکس کاری بهتر از او انجام نداده، مگر کسی که بیشتر از آن عمل کند. و کسی‌که در هر روز صد بار بگوید: سبحان الله و بحمده، گناهانش محو می‌شود هرچند هم که همانند کف دریا باشد». [بخاری (3293) و مسلم (2691)].

2- از ابو ایوب‌ رضی الله عنه روایت است که پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم فرمود: «مَنْ قَالَ: لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لاَ شـريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شـيءٍ قَدِيرٌ، عَشـر مِرَارٍ، كَانَ كَمَنْ أَعْتَقَ أَرْبَعَةَ أَنْفُسٍ مِنْ وَلَدِ إِسْمَاعِيلَ» «کسی که ده بار بگوید: معبودی برحق جز الله وجود ندارد؛ یگانه است و شریکی ندارد؛ پادشاهی از آنِ او است و ستایش برای اوست و او بر هر چیز تواناست، همانند کسی است که چهار نفر از فرزندان اسماعیل‌ علیه السلام را آزاد کرده است». [بخاری (6404) و مسلم (2693)].

1- از ابوهریره‌ رضی الله عنه روایت است که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ قَالَ: لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لاَ شـريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، وَهُوَ عَلَى كُلِّ شـيءٍ قَدِيرٌ، فِي يَوْمٍ، مِائَةَ مَرَّةٍ، كَانَتْ لَهُ عِدْلَ عَشـر رِقَابٍ، وَكُتِبَتْ لَهُ مِائَةُ حَسَنَةٍ، وَمُحِيَتْ عَنْهُ مِائَةُ سـيئَةٍ، وَكَانَتْ لَهُ حِرْزًا مِنَ الشـيطَانِ، يَوْمَهُ ذلِكَ، حَتَّى يُمْسـي، وَلَمْ يَأْتِ أَحَدٌ أَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ إِلاَّ أَحَدٌ عَمِلَ أَكْثَرَ مِنْ ذلِكَ، وَمَنْ قَالَ: سُبْحَانَ اللّهِ وَبِحَمْدِهِ، فِي يَوْمٍ مِائَةَ مَرَّةٍ، حُطَّتْ خَطَايَاهُ، وَلَوْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ» «هرکس روزی صد بار بگوید معبودی به حق نیست مگر اللهِ یکتا، یگانه است و شریکی ندارد، پادشاهی از آن اوست و ستایش از آن اوست و او بر هر چیز تواناست، پاداش آزاد کردن ده برده برای او خواهد بود و صد نیکی برای او نوشته می‌شود و صد گناه از او پاک می‌شود و آن روز تا شب، باعث حفظ وی از شیطان می‌شود و هیچکس کاری بهتر از او انجام نداده، مگر کسی که بیشتر از آن عمل کند. و کسی‌که در هر روز صد بار بگوید: سبحان الله و بحمده، گناهانش محو می‌شود هرچند هم که همانند کف دریا باشد». [بخاری (3293) و مسلم (2691)].

2- از ابو ایوب‌ رضی الله عنه روایت است که پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم فرمود: «مَنْ قَالَ: لاَ إِلهَ إِلاَّ اللّهُ وَحْدَهُ لاَ شـريكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شـيءٍ قَدِيرٌ، عَشـر مِرَارٍ، كَانَ كَمَنْ أَعْتَقَ أَرْبَعَةَ أَنْفُسٍ مِنْ وَلَدِ إِسْمَاعِيلَ» «کسی که ده بار بگوید: معبودی برحق جز الله وجود ندارد؛ یگانه است و شریکی ندارد؛ پادشاهی از آنِ او است و ستایش برای اوست و او بر هر چیز تواناست، همانند کسی است که چهار نفر از فرزندان اسماعیل‌ علیه السلام را آزاد کرده است». [بخاری (6404) و مسلم (2693)].

و از اذکاری که در سنتِ پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم ذکر شده‌اند بسیارند از جمله: (2)

3- سعد بن ابی وقاص‌ رضی الله عنه می‌گوید: نزد پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم بودیم که فرمودند: «أَيَعْجِزُ أَحَدُكُمْ أَنْ يَكْسِبَ، كُلَّ يَوْمٍ، أَلْفَ حَسَنَةٍ؟» «آیا یکی از شما نمی‌تواند روزی هزار نیکی به دست آورد؟» یکی از هم‌نشینانش پرسید: چگونه یکی از ما هزار نیکی به دست می‌آورد؟ فرمود: «يُسَبِّحُ مِائَةَ تَسْبِيحَةٍ، فَيُكْتَبُ لَهُ أَلْفُ حَسَنَةٍ. أَوْ يُحَطُّ عَنْهُ أَلْفُ خَطِيئَةٍ» «صد بار سبحان الله می‌گوید، برایش هزار نیکی نوشته می‌شود. یا هزار گناه از او پاک می‌گردد». [مسلم (2698)].

4- ابوهریره‌ رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللّهِ وَبِحَمْدِهِ فِي يَوْمٍ، مِائَةَ مَرَّةٍ، حُطَّتْ عنه خَطَايَاهُ، وَإنْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ» «هرکس روزی صد بار بگوید: سبحان الله و بحمده، گناهانش پاک می‌شود گر چه همانند کف دریا باشد». [بخاری (6405) و مسلم (2692)] و در روایتی از مسلم آمده است: «مَنْ قَالَ حِينَ يُصْبِحُ وَحِينَ يُمْسـي: سُبْحَانَ اللّهِ وَبِحَمْدِهِ، مِائَةَ مَرَّةٍ، لَمْ يَأْتِ أَحَدٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِأَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ، إِلاَّ أَحَدٌ قَالَ مِثْلَ مَا قَالَ أَوْ زَادَ عَلَيْهِ» «هرکس هنگامی که وارد صبح و شب می‌شود صد بار بگوید: سبحان الله و بحمده، روز قیامت هیچکس بهتر از آنچه او آورده، نمی‌آورد مگر کسی که همانند آنچه او گفته بگوید و یا بر آن بیفزاید». [مسلم (2692)].

احادیث در انواع ذکر و فضیلت آن فراوانند. آنچه بیان گردید، از مشهورترین و صحیح‌ترین اذکاری بود که دارای فضیلت بودند. غیر از این اذکار، اذکار فراوان دیگری هم وجود دارد. از ابوموسی اشعری‌‌ رضی الله عنه روایت است که: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم به من فرمودند: «أَلاَ أَدُلُّكَ عَلَى كَنْزٍ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ؟» فَقُلْتُ: بَلَى. فَقَالَ: «قُل لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللّهِ» «آیا تو را بر گنجی از گنجینه‌های بهشت، راهنمایی کنم؟  گفتم: آری. فرمودند: بگو: لا حول و لا قوة إلا بالله: هیچ نیرو و قدرتی جز با (قدرت) الله وجود ندارد». [بخاری (4202) و مسلم (2704)].

ابوهریره‌ رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «لأَنْ أَقُولَ: سُبْحَانَ اللّهِ، وَالْحَمْدُ للّهِ، وَلاَ إِلَـهَ إِلاَّ اللّهُ، وَاللّهُ أَكْبَرُ، أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ» «اگر بگویم: سبحان الله و لا إله إلا الله و الله أکبر، برایم از آنچه خورشید بر آن تابیده است، محبوب‌تر است». [مسلم (2695)].

3- سعد بن ابی وقاص‌ رضی الله عنه می‌گوید: نزد پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم بودیم که فرمودند: «أَيَعْجِزُ أَحَدُكُمْ أَنْ يَكْسِبَ، كُلَّ يَوْمٍ، أَلْفَ حَسَنَةٍ؟» «آیا یکی از شما نمی‌تواند روزی هزار نیکی به دست آورد؟» یکی از هم‌نشینانش پرسید: چگونه یکی از ما هزار نیکی به دست می‌آورد؟ فرمود: «يُسَبِّحُ مِائَةَ تَسْبِيحَةٍ، فَيُكْتَبُ لَهُ أَلْفُ حَسَنَةٍ. أَوْ يُحَطُّ عَنْهُ أَلْفُ خَطِيئَةٍ» «صد بار سبحان الله می‌گوید، برایش هزار نیکی نوشته می‌شود. یا هزار گناه از او پاک می‌گردد». [مسلم (2698)].

4- ابوهریره‌ رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللّهِ وَبِحَمْدِهِ فِي يَوْمٍ، مِائَةَ مَرَّةٍ، حُطَّتْ عنه خَطَايَاهُ، وَإنْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ» «هرکس روزی صد بار بگوید: سبحان الله و بحمده، گناهانش پاک می‌شود گر چه همانند کف دریا باشد». [بخاری (6405) و مسلم (2692)] و در روایتی از مسلم آمده است: «مَنْ قَالَ حِينَ يُصْبِحُ وَحِينَ يُمْسـي: سُبْحَانَ اللّهِ وَبِحَمْدِهِ، مِائَةَ مَرَّةٍ، لَمْ يَأْتِ أَحَدٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِأَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ، إِلاَّ أَحَدٌ قَالَ مِثْلَ مَا قَالَ أَوْ زَادَ عَلَيْهِ» «هرکس هنگامی که وارد صبح و شب می‌شود صد بار بگوید: سبحان الله و بحمده، روز قیامت هیچکس بهتر از آنچه او آورده، نمی‌آورد مگر کسی که همانند آنچه او گفته بگوید و یا بر آن بیفزاید». [مسلم (2692)].

احادیث در انواع ذکر و فضیلت آن فراوانند. آنچه بیان گردید، از مشهورترین و صحیح‌ترین اذکاری بود که دارای فضیلت بودند. غیر از این اذکار، اذکار فراوان دیگری هم وجود دارد. از ابوموسی اشعری‌‌ رضی الله عنه روایت است که: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم به من فرمودند: «أَلاَ أَدُلُّكَ عَلَى كَنْزٍ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ؟» فَقُلْتُ: بَلَى. فَقَالَ: «قُل لاَ حَوْلَ وَلاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللّهِ» «آیا تو را بر گنجی از گنجینه‌های بهشت، راهنمایی کنم؟ گفتم: آری. فرمودند: بگو: لا حول و لا قوة إلا بالله: هیچ نیرو و قدرتی جز با (قدرت) الله وجود ندارد». [بخاری (4202) و مسلم (2704)].

ابوهریره‌ رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «لأَنْ أَقُولَ: سُبْحَانَ اللّهِ، وَالْحَمْدُ للّهِ، وَلاَ إِلَـهَ إِلاَّ اللّهُ، وَاللّهُ أَكْبَرُ، أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ» «اگر بگویم: سبحان الله و لا إله إلا الله و الله أکبر، برایم از آنچه خورشید بر آن تابیده است، محبوب‌تر است». [مسلم (2695)].

و از اذکاری که در سنتِ پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم ذکر شده‌اند بسیارند از جمله: (3)

استغفار هم از انواع ذکر محسوب می‌شود. از اغرّ مُزَنی‌ رضی الله عنه روایت است که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمود: «إِنَّهُ لَيُغَانُ عَلَى قَلْبِي، وَإِنِّي لأَسْتَغْفِرُ اللّهَ فِي الْيَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ» «گاه بر دلم - لحظه‌ای- سایه غم و غفلت قرار می‌گیرد؛ و روزانه 100 بار از الله‌ عز وجل آمرزش می‌خواهم». [مسلم (2702)].

این عمل رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم بود؛ و با این سخن خویش بر استغفار تشویق می‌کند. چنان‌که در صحیح مسلم از اغر مزنی‌ رضی الله عنه آمده است که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمود: «يا أيُّهَا النَّاسُ تُوبُوا إِلَى اللّهِ، فَإِنِّي أَتُوبُ فِي الْيَوْمِ إِلَيْهِ مِائَةَ مَرَّةٍ» «ای مردم! به سوی الله توبه نمایید که من روزی صد بار به سویش توبه می‌کنم». [مسلم (2702)].

بخاری از ابوهریره‌ رضی الله عنه روایت کرده است که از پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم شنیدم: «وَاللَّهِ إِنِّي لَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ فِي الْيَوْمِ أَكْثَرَ مِنْ سَبْعِينَ مَرَّةً» «به الله سوگند من روزی هفتاد بار بیشتر استغفار کرده و به سویش رجوع می‌کنم». [بخاری (6307)]. شایسته است مسلمان از استغفار کردن غافل نشود.

سنتِ ذکر و همین‌طور سنت‌های روزمره را با ذکری بزرگ که در صحیحین آمده است، پایان می‌دهم، ابوهریره‌ رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «كَلِمَتَانِ خَفِيفَتَانِ عَلَى اللِّسَانِ، ثَقِيلَتَانِ فِي الْمِيزَانِ، حَبِيبَتَانِ إِلَى الرَّحْمنِ: سُبْحَانَ اللّه وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللّهِ الْعَظِيمِ» «دو کلمه هستند که بر زبان بسیار سبُک هستند و در میزان اعمال سنگین‌اند و نزد اللهِ رحمان محبوب هستند: سبحان الله و بحمده، سبحان الله العظیم». [بخاری (6406) و مسلم (2694)].

ستایش مخصوص الله‌ است که به نعمت او کارهای نیک پایان می‌یابد.

استغفار هم از انواع ذکر محسوب می‌شود. از اغرّ مُزَنی‌ رضی الله عنه روایت است که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمود: «إِنَّهُ لَيُغَانُ عَلَى قَلْبِي، وَإِنِّي لأَسْتَغْفِرُ اللّهَ فِي الْيَوْمِ مِائَةَ مَرَّةٍ» «گاه بر دلم - لحظه‌ای- سایه غم و غفلت قرار می‌گیرد؛ و روزانه 100 بار از الله‌ عز وجل آمرزش می‌خواهم». [مسلم (2702)].

این عمل رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم بود؛ و با این سخن خویش بر استغفار تشویق می‌کند. چنان‌که در صحیح مسلم از اغر مزنی‌ رضی الله عنه آمده است که رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمود: «يا أيُّهَا النَّاسُ تُوبُوا إِلَى اللّهِ، فَإِنِّي أَتُوبُ فِي الْيَوْمِ إِلَيْهِ مِائَةَ مَرَّةٍ» «ای مردم! به سوی الله توبه نمایید که من روزی صد بار به سویش توبه می‌کنم». [مسلم (2702)].

بخاری از ابوهریره‌ رضی الله عنه روایت کرده است که از پیامبر‌ صلی الله علیه وسلم شنیدم: «وَاللَّهِ إِنِّي لَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ وَأَتُوبُ إِلَيْهِ فِي الْيَوْمِ أَكْثَرَ مِنْ سَبْعِينَ مَرَّةً» «به الله سوگند من روزی هفتاد بار بیشتر استغفار کرده و به سویش رجوع می‌کنم». [بخاری (6307)]. شایسته است مسلمان از استغفار کردن غافل نشود.

سنتِ ذکر و همین‌طور سنت‌های روزمره را با ذکری بزرگ که در صحیحین آمده است، پایان می‌دهم، ابوهریره‌ رضی الله عنه می‌گوید: رسول الله‌ صلی الله علیه وسلم فرمودند: «كَلِمَتَانِ خَفِيفَتَانِ عَلَى اللِّسَانِ، ثَقِيلَتَانِ فِي الْمِيزَانِ، حَبِيبَتَانِ إِلَى الرَّحْمنِ: سُبْحَانَ اللّه وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللّهِ الْعَظِيمِ» «دو کلمه هستند که بر زبان بسیار سبُک هستند و در میزان اعمال سنگین‌اند و نزد اللهِ رحمان محبوب هستند: سبحان الله و بحمده، سبحان الله العظیم». [بخاری (6406) و مسلم (2694)].

ستایش مخصوص الله‌ است که به نعمت او کارهای نیک پایان می‌یابد.